Thursday 2 August 2012

ENTELAH - Part XIV


Batang Entelah

Apai Sabit Bekait tamang niang Rekaya Ringgit
Enti beambaika indu orang Kanowit
Nya baru tubuh iya berupai bajik legit legit
Baka tuchung menyawung Bukit Setulak
Apai Nawang Gundai tamang Rekaya Ringkai
Enti iya beambaika indu orang Entabai
Nya baru tubuh iya merua besai
Begamal lempai lempai baka tangkai binjai lunak.
Menua: Da penaik mit baka tambit peti belulang
Da tisi dinding sangking keriring raban gong
Da tatai panjai keranjai indai menaul labang
Da temuda repa wan indai kera rabang.

ULU LUNGGA:         BERAYAH ENGKANJUNG                    

LALAI:                       PEREDAH BELIUNG

ENTELAH - Part XIII


Batang Entelah

Abang Hassan pinta rendam nyadi kerangan batu sepur
Abang Ayu minta tunu nyadi abu amau dapur
Dayang Inya enti iya bebadi lesi laya
Endang bebaya’ka bendau tajau lempawung
Abang  Biak minta tanak nyadi batu lemak
Datuk Iguh minta pansuh nyadi batu pengaruh
Kumang Dayang Simpu’ enti lesi bebadi laya pambu’
Endang bebaya’ka buku buluh betung.

Menua: Da pantai tanah landai panaka bungai pasang raya
Da tebing tasik kena pechik gumbang bebunga.
Da tanjung madang nibung ke berayung bebungai mayang
Da paya’ pangka segera’ bunga pasang.

ULU LUNGGA:   KASAM LUTUNG                           

LALAI:                GARAM APUNG

ENTELAH - Part XII

Batang  Entelah

Angkat Kumang Indai Abang seduai Lulong Indai Mendong
Masukka kepiew baju burung
Medung nguluka orang mansai da tuchung  Bukit Nimong
Bulih kpiew ikan adung   tengkelang labang.
Angkat Jawai adi Ngelai seduai Indai Lelipai
Masukka kepiew baju panjai
Nguluka orang mansai da tatai langgung Kelingkang
Bulih pekepai ikan enseluang bejanggut panjai alun ngelegetang.

Menua: Datas tunggu sengkilung labung  baka tangkung burung kenyalang
Da Da tuga tampung gundai baka sarang engkerawai menaning lubang.

ULU LUNGGA  : UNDA MANSA BATU .                 

LALAI  : ORANG NGIGA KUTU.

ENTELAH - Part XI


Batang Entelah

Dinga tak tawung- tawung entun talun ruding selung sekali dientun sekali dientung
Jari sepiak ngeramak kaki ngeringak nyingkang nanggung
Dinga tak bedigah munyi salak ukui Kayan ma’ Lusong
Peda peluh nyau nerujuh nelusur rekung
Kaki majak gegayak pala gegutak
Enda berasai lelak ngentakka anak tugal kurung
Munyi ke ngansakka lebak munyi salak pasun kampong.
Dinga tak taing- taing entun talun ruding  takang aping
Sekali da entun sekali ga mata nyeling
Jari kering ngeringak ngentakka rembak buluh ganging
Dinga tah bedigah munyi ke ngilah menua sebayan
Nidit ke bukit munyi ke langgit  ngilah bulan.
Menua: Menua lama begulai enggau angu jelu kera berua’ da randau’ kubal arang
Da kampung jerung nadai dinga ensung nyumbuh bujang.
Menua baru ngimbai pintu bedaru bandir tapang
Da tempuan tanggam rutan wi pengerang.

Ulu lungga:Burung Kenyalang    tauka  Basung tampun
Lalai:LESUNG  TANGGANG  tauka LESUNG TALUN
*Lesung tanggang tu lebuh indu nutuk ngena iya bemunyi inggar taung-taung.

ENTELAH - Part X

BATANG ENTELAH

Batang Tapang Undang tumbuh da emperan tanah lada’
Tepan renyuan manyi muda’  labit bekejangkit  bekekunda
Idang begitang mayuh chura  bisi tuai bisi muda
Asuh sida teruna Dara Nganta’ tiki sida jengayang Bujang Bula
Nyerimbai pengerami besai Gawai Daya’ asuh  empa bala pengabang.
Batang Tapang Bekumbai tumbuh da emperan tanah Palai
Tepan renyuan manyi tuai labit  bejelangkit mayuh bekerundai
Idang betekitang nepan dan jurai  baka langgai manuk labang
Da asuh sida teruna Dara Pandai, tiki  jengayang Bujai Besai
Nyarimbai pengerami ngintu gawai
Asuh pakai  semua kitai ke berimbai duduk betentang.
Menua  : Menua lama,  Da temuda bali’ rimba’ wan aya Bujang Rengayung
Da lempa wan bunsu kamba’ maram semadang
Da pegagah rumah panjai tutuk telesai ujang jarang
Da ruai besai teleba tapat lawai tawang bedagang.

Ulu Lungga  :            Ambai Nadai bepeda

Lalai    :                    RANYAI GAWAI DAYA’

ENTELAH - PART IX

BATANG ENTELAH

Batang  wi  kerang rutan sega’ pun da nanga Ngungun ujung da Nanga Keleka’,
Batang iya melintang kunda’ kunda’ buah penyampau pemanah mayuh chura’
Batang enda tau disingakang mali dibida’, buah enda tau dipapa mali diempa
Mali bebadi  tejula’ sulai tekangkang.
Batang wi bundung  rutan danan semambu’ batu
Unjung da Tanjung Kedurung  pun da Lubok Antu
Batang   bejentang ngelingkang panjai seribu
Buah  mua’ pamanah  belinsu  merah champur biru
Batang  enda tau dipantap ngena sadap sangkuh lunju
Mali da pegai ngena pechunggai jari tunjuk satu
Enti da pegai, begau lalu begawai
0rang da pun jambu awai tinggang gensarai redak ditenchang.
MENUA  : Da tanah manah genturung rumah kubau Betong
Da puchuk  tiang batu puputka  bunsu angin nyabung.
Da seraka jalai lama  peraka kaki nyingkang
Da nengeri udu rami endur Tambi nyual barang.

ULU LUNGGA  :     SAPI MATI ENGKETIK

LALAI  :                TALI API ELETRIK                               


ENTELAH - Part VIII

BATANG ENTELAH

Keruntuk pala kera ke lama udah lesi bebadi laya lela’
Ulih Endu Teruna Dara Nganta’ nemu da pala wong  nanga Pila
Bai iya pulai ngagai penyurai rumah lada’
Asuh iya pelianka  Jaban kaban Nyara’
Peda  isi tak bebali nyadi untak undang semarang
Diew udah da intu manang Bidu
Peda tak begamal lendu baka madu minyak kepayang.
Keruntuk pala lelabi ke lama udah laya midang lesi
Ulih Kumang Dayang Mereti Nemu dalam ungkap Lubuk Dedandi
Bai iya pulai ngagai penyurai rumah lelanji
Asuh iya da pelianka Jaban bepagar api
Peda isi tak bebali indu tambi nyadi indu serani
Bajik bemua tuchi tak pegari tampak terang.
MENUA  : Menua lama, da lubuk begulai enggau Segindi’ Raja Baya
Dalam ungkap begulai enggau lelekap pasang raya
Menua baru, kurung batu tangkup bedaup
Dalam raga ma’ aya pulai bekarang.

ULU LUNGGA  :      Burung disabung antu buyu’

LALAI  :                 KERUBUNG TEKUYUNG DITUNU KA KAPU’.

ENTELAH - Part VII


BATANG ENTELAH :
               
Tangkai  igi ranyai nibung  nyuntai,  tanam Minggat Apai Runai
Ulih jenti pegi ke mengeri Jambi tiban nanga Brunai
Malam da panchar bulan ke sesuam tumbuh mingkai
Enti pagi tepuk sebum ambun biau balai
Enda tau da ambi ngapa mali da pegai
Enti da pegai kudi memuri ai kembai
Tusur tingkah baah sungai ngampuhka temawai madang pisang.
Gerempung upung buah engkeranji padi,  tanam Begaam Apai Beji
Ulih jayah nyamah da tanah Mekah seberai Pulai Betawi
Tekerebak siang tumu pagi da segang sebum ambun rebut bebuli nyadi
Enda tau da jarau ngapa, enda tau da pegai ngena pechungai tunjuk jari
Enti da pegai, kudi berat terangkat ruat pun dedandi
Tanah bedigah nabanka tingkah batu galang.

MENUA  : Da pun tiang ranyai tepan duan kenyali timang kelingi’ keri’ pun  sabang
Gitang da kalang jempayan sadau ke biau kebau kemarau panas petang
Atas Gunung Bukit Ensuat kebau asap belayar midang
Datas Bukit Gunung Api ke berai mau rerendang.

ULU LUNGGA  :       MANUK BALU NGAPA                            

LALAI  :                    KERUNTUK ANTU PALA.

ENTELAH - Part VI

Batang Entelah  :

Endu Dara Sentaba nubai sungai ulu kerap
Ngelaban panas bisa lelak pansut insak                                                                                                
Bulih  ikan adung mesai kerimbak jalu’ indu jalung                                                                              
Indai Medong malu tubai sengkutung                                                                                                 
Nubai buntut lepung ngelaban panas lemai                                                                                         
Lelak da kuyak  pati’ punggung                                                                                                            
Bulih gemian ikan adung mesai tudung menaga bujang
Kumang Dayang Menti ngerumpang sungai Mepi                                                                                  
Da tutuk ruruk ujan apus hari                                                                                                          
Beribun bulih ikan labang pansut Sera Gindi raja lelabi                                                                          
Indai teruna Dara Tinggi nubai danau menua ili                                                                                     
Lelak  nyengkutung duduk pipi’                                                                                                        
Beribun bulih gemian ikan keli’             
Mesai tudung  periuk pendi’ tanggung bejagang.
Menua  : Da ruai besai teleba endur lawai datai  bedagang                           
Da penaik bilik mit  baka tambit peti belulang.                                                                                 
Da tikai bisi gambar anak kesulai ketawir tandang                                                                             
Da papan balan ban Renggan kedua Bujang Lemandau Gendang.

ULU LUNGGA  :       IKU TICHAK TELAN SINGA
LALAI   :                    INDU NANAK PENGANAN JALA

ENTELAH - PART V

Batang Entelah  :   
                                                                                                                             
Nyerumba pemubi’ igi bulan nyin kamari                                                                          
Kami bisi ninga serabana Dara Tinggi                                                                                             
Madahka diri enda nyamai pedis isi                                                                                                 
Mandi da lubuh siti  nemu pelaga enggau rangki’                                                                                  
Da japai iya enggau pechungai tunjuk siti                                                                                                 
Bai iya pulai ngagai penyurai rumah lelengi’                                                                                              
Da beri ngagai  ibu indai Jali’                                                                                                              
Laban iya sidi da jari tunjuk siti pandai nampi padi bangang 
Nyerumba bulan ke sesuam tumbuh kembung                                                                            
Kami bisi ninga sebana Dara Lempung                                                                                  
Ngumbai diri penat paah pedis punggung                                                                                        
Bai iya mandi da lubuk dalam genilung                                                                                
Tetemuka pelage mau rawung                                                                                                         
Lalu da binchai enggau pechungai tunjuk ujung                                                                               
Da ambika ubat enda busung                                                                                                    
Simpan  iya dalam pelawan tajau lemapung.                                                                                   
Da beri ngagai teruna Dara Lulong,                                                                                               
Laban iya sidi da jari ujung kudung                                                                                              
Teleba ngempung jejabung sarang pedang

Menua  :  Sekilan  ari lubang, sejengkal ari kalang menua   iya lindung iya tampak ga, iya jauh iya semak menua antu menua Petara, menua kitai menua iya.

Ulu lungga  :   Indu jegit ngenggam aruk

Lalai    :   TELU ITIT DIPERAM MANUK.   
                       

ENTELAH - Part IV

Batang Entelah:
Bujang Rengayung  pindah ke menua ulu Sadong endang enda bebangkung,                       
Nyin iya udah berumah nampung orang Batang Rajang                                                                        
Apai Jangkam Bulan udah pindah ke Sindakan                                                                                     
Endang meruan nadai besampanka perampan tikai bekuang                                                                
Nyin iya udah nampung rumah kayan Anyi’ Imang.                                                                                
Apai Migu’ pindah ke Lundu nadai merau ngena selaku upih pinang                                      
Nyin iya udah nampung  orang da langgit radu’ Guntur betiggang                                         
Apai Pandak Segatak pindah ke Pantai Anak                                                                                 
Nadai bekayuh ngena limbak tinggi sengelang                                                                           
Nyin iya udah nampung bunsu nyeruan madu midang.
Menua  :          Menua lama, da pala wong batu nudung numbuk nerajang,                           
Da Batu Pesuk ai nyuruk wan aki buntal melenang.                                                             
Menua baru, da puchuk raba narung wan tungguk nyabakka rayuk bulan rerak rumpang.
Da baruh  langgit mit mesai janit sundang menarang.
Ulu lungga  :     Ini Andan nulung  orang.

Lalai  :                KELI DALAM BUNGKUNG TAPANG.
* Bisi cherita tuai madahka orang ti niki tapang bisi kala nemu ikan keli dalam bungkung  tapang, enti bungkung tapang nya bisi ai ujan.

Wednesday 1 August 2012

ENTELAH - Part III

BATANG ENTELAH
BATANG ENTELAH.
Endu teruna Endun Jawai bejaku enggau badu-badu  ketawa besentai langgai
Munyi ke gagaka peruji ati ambai lalai pulai belelang
Kati ku iya enda gaga ria da dada tangkai kamai 
Iya ga gaga ngadaka tekang mau urai
Tau dikena nganti penatai Aki Lai datai ari Bingkai Langgit Ngeruang.
Endu Kumang Endun Iyak bejaku enggai badu ketawa lekak lekak
Munyi ke gagaka mengadi tangkai menginak pulai bedagang
Kati ku iya enda gaga da dada perut anak,
Iya ga gagaka diri ngadaka tekang mau pirak
Tau dikena nganti penatai sida Apai Pandak Segatak ti beransak datai ngabang.                                                
Menua  :          Da tenggah menalan nyapan  tutuk telian ujan ngerunung                                                 
                       Da pugu’  tanju   lindung liew’ terutu’ jemu’ daun sabang

Ulu lungga  :       Puchuk kerampak punggu

Lalai   :              MANUK EMPEKAT BETELU.

ENTELAH - Part II

BATANG ENTELAH
Endu teruna dara Satu, serintak nyabak enda badu                                                           
Ngemataka Keling ngaga kesuling ngaduka ketapu.                                                                           
Peda tak sinu da selaku selangka dada,
Kusang da lempuang tampung dagu’.                                                                                       
Merampauka pesinau atau sulu dulu  
kumbai iya udah lesi bebadi laya pambu’ 
begulai enggau Bunsu Abu’ laya midang.
Endu teruna Endun Yak, rengai rengai setintak nyabak,                  
Ngemataka Apai Pandak Segatak                                                                                         
Ngaduka sampak sarang pedang.                                                                                                    
Dayang Endun Kumang  sinu leku’ gagang lempuang                                                              
Ngenang perinyai ambi sulu tunang.
Kumbai iya udah jengkara laya midang                             
Begulai enggau Bugai da Mandai Awai          
Endur kesulai  bakakepai  nyaru’ arang.

Menua : Ngulai Bujang Rengayung da madang engkubung rapi pengerang                                            
Da puchuk tapang  chenaga begulai enggau ini manyi banda ke segenda nguan idang.                             
Da Bukit Lesung endung remawung nuggungka taju'.     
Da puchuk raba naruk  pandang rayuk panchar  miga.

Ulu lungga    :       Manuk  bejalak ngaga palan.

Lalai             :       Burung Tungguk nyabakka bulan.

TAJAU - Part I


                                      
TAJAU
1.            KEPERCAYAAN TAJAU
                  i)           petanda keluarga yang kaya dan banyak harta
                 ii)           petanda keluarga itu adalah waris wira
                iii)           untuk guna-guna e.g. guchi
2.            KEGUNAAN TAJAU DAHULU
                    i)         untuk bayaran pati’ nyawa (sebagai tanda mohon maaf kepada keluarga mangsa yang terbunuh dalam kemalangan seperti mangsa yang tertembak kerana di sangka sebagai binatang buruan.)
                   ii)         untuk membeli hamba (slave)
                  iii)         untuk pemberian/cenderamata kepada anak angkat
                                di majlis Gawai Betembang anak angkat/hamba
                  iv)         harta warisan
                   v)         sebagai tanda kubur
                  vi)         bekas untuk menyimpan tulang mayat
                 vii)         untuk  bayaran denda 
viii)         untuk  upahan manang/lemambang (kurung semengat), wira  yg  minium jalung masa Gawai Antu
                  ix)         untuk Bungkung tiang sandung masa Gawai Burung
                   x)         untuk Pugu Bungai di majlis Serara Bungai
                  xi)         bekas untuk memproses air tapai (tuak) masa fermentation
               xii)           sekarang tajau hanya untuk hiasan
               
3.            JENIS-JENIS TAJAU
1.            menukul                             
2.            Jabir             
3.            panding               
4.            Alas
5.            rusa                                      
6.            Menaga     
7.            ningka                  
8.            Sigieu
Jenis-jenis tajau di atas merupakan tajau-jayau yang diguna untuk bayaran denda/atau upahan.
Tajaus used in the Iban Legal System.
9.            guchi                    
10.          Singaraja             
11.          Kelawah indu benda (tajau legenda)

4.           PENEMPATAN
              Biasanya tajau ditempatkan  diruang tamu
5.           PANTANG LARANG
             Tajau-tajau mesti ditutup dengan tudung, supaya tidak dimasuki oleh benda-benda   halus seperti antu buyu’ – evil spirit. Tajau guna-guna seperti guchi, singaraja dll hendaklah diberi piring food offering  setiap anakbulan.
6.            LEGENDA-LEGENDA TAJAU
                i)             Serapoh nyanda bunuh ngema menanduh menaga bujang
                ii)            Kurung Alas bepemaika tajau alas
                iii)           Sendi belaki napatka Guang bepemaika 9 igi tajau
7.            GUNAAN TAJAU UNTUK AKTIVITI PENGHUNI RUMAHPANJANG.
                i)             di majlis Gawai Burung diguna untuk bungkung tiang sandung
               ii)             di majlis Gawai Antu untuk upahan wira yg ngirup ai jalung dan ai buluh
              iii)             di majlis Serara Bungai untuk pugu bungai dan upahan manang
  iv)            di majlis Gawai Sandau Hari untuk lemambang menempatkan tungkat lemambang.
8.         KOLEKSI TAJAU OLEH INDIVIDUAL
Selepas masa ngayau – head hunting di Sarawak, orang Iban mula merantau mencari harta seperti barang-barang yang dibuat dari perak seperti barang kemas dan tembaga seperti gong, bedil.  Harta yang menjadi niat seorang perantau ialah tajau. 
9.         ASAL-USUL TAJAU
i) Asal tajau adalah dari negera China dan dibawa oleh pedagang ke Pulau Kalimantan (Borneo)
                ii)  dirampas dari rumah panjang musuh (dikenali sebagai tajau perapasan)
                iii) oleh perantau membeli dari pedagang Cina/Melayu
10.          GAWAI TAJAU
Setelah tibanya perantau yang ada membeli tajau untuk dibawa pulang ke rumah panjangnya, beliau akan buat satu majlis miring dan kira sebulan selepas itu akan buat Gawai Tajau.  Gawai Tajau adalah penting kerana sebiji tajau menaga ditarafkan sebagai nyawa seorang manusia. Jika seorang perantau yang telah membeli sebiji tajau untuk dibawa pulang ke rumah panjang, beliau dikenal sebagai seorang perantau yang  murah rezeki dan membawa pulang seorang hamba atau sebiji kepala musuh.

11.          Asal usul orang Iban gemarkan tajau.
Satu ketika dahulu, seorang ketua kaum Iban yang benama Serapoh.  Anak Serapoh tiga orang telah dibunuh musuh.  Untuk upacara habis  masa bekabung “ngetas ulit” untuk anaknya, Serapoh hendak mengunakan kepala manusia, masa itu adat ngayau tidak ada lagi.  Jadi untuk mendapatkan sebigi kepala manusia Serapoh membawa sebiji tajau menaga ke sebuah rumah panjang.  Di rumah panjang itu Sarapoh memberitahu penududuknya, beliau hendak seorang anak untuk dibawa beliau pulang sebagai anak angkat dan dia akan memberi sebiji tajau menaga kepada emak-bapa anak itu.  Satu keluarga setuju Sarapoh mengangkat seorang anak.   Serapoh pulang membawa anak angkat beliau itu, sampainya beliau di satu tempat Sarapoh memengal kepala anak itu.  Kepala anak it terus dibawa beliau pulang ke rumahpanjangnya untuk diguna dalam upacara “ngetas ulit”.  Mulai dari masa itu tajau menaga dikenali sebagai sama harga dengan harga nyawa seorang manusia. 
Satu lagi legenda Iban yang ada kena mengena dengan tajau.Seorang Iban benama Kurong Alas minta sebiji tajau kepada emaknya untuk dibawa beliau merantau.  Tajau itu dikenali sebagai tajau ‘pemai’  atau tajau perwaris.  Hasil dari legenda itu, seorang lelaki Iban yang bercerai dengan isteri yang mempunyai anak lelaki akan memberi anak itu sebiji tajau pemai. Dan tajau yang dikenali sebagai tajau alas diguna untuk membayar hukuman.
Satu lagi legenda, iaitu legenda tentang seorang perempuan benama Sendi yang pergi merantau untuk mencari seorang lelaki benama Guang.  Pada satu malam Sendi telah bermimpi, dalam mimpinya dia suruh oleh Kumang berkahwin degan seorang lelaki yang benama Guang.  Sendi pergi merantau membawa Sembilan orang hamba lelaki dan Sembilan orang hamba perempuan pergi merantau denga perahu.  Perahu itu dikajang dengan pua turunan seorang perwira.  Dari Sungai Sadong mereka berkayuh pergi ke Sungai Skrang dan sampai di sebuah rumahpanjang di Nanga Enteban, iaitu rumahpanjang lelaki yang benama Guang.  Mereka berkahwin dan pada malam majlis perkahwinan itu Sembilan orang hamba lelaki dan Sembilan orang hamba perempuan  ‘ditebus’ dengan upacara  ‘betembang’.  Mereka terus berkahwin dan setiap sepasang suami-insteri dihadiahkan sebiji tajau oleh Guang dan Sendi. Sudah ditembang taraf mereka adalah sama dengan orang lain.

ENTELAH - Part I

1. BATANG ENTELAH

Kerampu jelu bejit bejelangkit enda nginsit
Bengeli sigi bedabung tatah, bengeli sigi ngetup ngunyah
Diasuh Sultan Raja Mangah nguan deduran pintu tanah,
Wan kerampu jelu mirah bekupan enda mindah
Ngibun pun melanjan buban ke beuah mansau redam.
Kerampu ingu jelu kera engkechit enda belanda,
Bengeli sigi betatah ungga’
Kerampu jelu bejit bejelangkit pandai berua’ Sambil ngigit enda tebuka
Diasuh Sultan Tuan Raja Muda ngibun empelua batu besundang.
Da tumbuk Apai Seugok-Ugok ba rusuk peda tak empekuk ranggang-ranggang
Da gelam Aki Jangkam Bulan peda tak bererak baka bulan rerak rumpang.

Menua : Menua lama da penaik bilik ngena endur bala Daya’ muka perecha tungus wang.
Menua baru ba bedaru mua lawang lesak lesu pansa bala pengabang.

Ulu Lungga : Semalau Antu tauka RAJA BIKU

Lalai : KEREPAU PINTU tauka MANGGA PINTU

TAJAU - Part III

Tajau tanda orang kaya-raya sereta waris orang ti pangkat tinggi.
Siku tuai Iban ti diau di menua Batang Ai ti benama Temenggong Simpi. Nyadi Temengong Simpi tu tuai Iban ti digelar Raja Berani, laban iya kaya-raja mayuh reta sereta berani suah matak kayau.  Diatu sigi tajau enggi Temengong Simpi ti agi dikembuan peturun iya di Batang Kanyau, Kalimmantan Barat.  Di menua Sarawak ditu mega agi mayuh tajau pesaka ti ulih orang ti tuai dulu mengkang dikembuan peturun sida, ambika banding baka tajau enggi tuai Iban siku ti benama Rimong diatu tajau nya dikembuan peturun Rimong ti diau di Babang, Krian, Saratok.  Tajau pesaka nya pati nyawa kera labang ti benama Bujang, kera labang nya tua’ ti nulung-nyukung Rimong, tang mati dipalu indu sida Rimong serumah lebuh sida ti berumah ba temawai ari ili rumah orang Sekatap di Batang Layar ti diatu.

TAJAU GUCHI NYADI PENGARUH
Nyadi kalia bisi siku Iban benama Entayang  ti diau di Batang Dupar ba senentang Lubok Sekirau.  Sekali iya diambi baya belian ngubat raja baya.  Udah dipelianka iya dia Raja Baya nya gerai sakit,  lalu Raja Baya ngupah iya ngena tajau guchi.  Tajau guchi nya ku Raja Baya nyadika tanda Manang Entayang enggau peturun iya beraku-beambu diri menyadi enggau baya.  Reti nya Tajau Guchi nya nyadika ubat pemenga’ enggau ubat penchelap.  Tajau Guchi nya diatu mengkang dikembuan peturun Manang Entayang ti diau di Ulu Lemanak.

GUNA TAJAU    
1.Tajau dikena Lebuh Gawai Betembang.
Nyadi lebuh tuai Iban siku ti benama Sendi ti beensumbar Dara Gantung Sengayuh ti diau di Sengkalong, di Batang Sadong.  Udah iya bakuka Gelunggan, dia Sendi bisi mimpi diasuh Kumang belakika lelaki benama Guang.  Sendi angkat ari Batang Sadong ngena perau ti dikayuhka ulun iya ti lelaki betubuh Sembilan.  Sendi mega bisi mai ulun iya ti indu Sembilan iku.  Lebuh maya nya mega Sendi bisi mai tajau Sembilan igi endur nyimpan penganan ti ditanak iya serantau ai, disediaka dikena iya rami Melah Pinang enggau Guang. Sendi enggau bala iya mudik Batang Skrang lalu napatka rumahpanjai sida Guang di Nanga Enteban.  Guang ti udah baluka bini iya Genilau mega bisi mimpi diasuh Keling bebinika indu benama Sendi.  Sendi seduai Guang jadi melaki-bini ngena atur tikah ti dikumbai Melah Pinang.  Sama malam nya mega, ulun Sendi Sembilan iku lelaki Sembilan iku indu lalu ditembang dikena nebus sida ti pangkat orang baruh sebaka enggau pangkat orang bukai.  Dikena nebus sida ba Gawai Betembang nya sepasang-sepasang sida di beri tajau.
1b. Adat meri tajau mega dikena lebuh orang betembang anak iru.  Reti tajau ti dikena nembang anak iru, nya nyadika ‘tanda pemendar’ enti ba adat perintah kemaya hari tu nya nyadika ‘stap hasil’ ti dibeli ba perintah lalu dilekatka ba surat dikena ngerijista anak iru.

2.Tajau endur nyimpan tulang orang ti udah dilumbung.
Raja Berani Pengelima Libau Rentap Menua, lebuh iya mati tuai, dia tubuh iya dilumbung ba tuchung Bukit Sibau di Ulu Julau, lebuh rarung tdikena ngelumbung iya udah jai, dia kaban- belan lalu nulang iya, semua tulang niang Raja Berani Pengelima Libau Rentap Menua disimpan dalam tajau.  Tang diatu niang Raja Berani Pengelima Libau Rentap Menua udah digagaka Perintah Sarawak rarung baru, lalu semua tulang iya disimpan dalam rarung dikena ngelumbung iya baru.

3.Tajau dikena ngerapuh.
Enti anak Iban mati di menua jauh lalu tubuh iya enda ulih dibai pulai ngagai rumahpanjai iyaempu.  Dia apai-indai tauka menyadi sendi, nyengai iya ngena atur ti dikumbai ‘ngerapuh’.  Atur dikena ngerapuh orang ti mati ba menua jauh nya bakatu;  semua baya’ orang ti dirapuh nya disimpan dalam tajau disengai’ sereta disabakka lalu pagi siti tajau nya ditumbakka dipendam.  Atur tu dikena orang kalia ngerapuh orang ti mati ngayau laban pala iya ulih munsuh lalu bukang nadai dibai pulaika menua.

4.Tajau digunaka baya’.
Sebengkah ari utai ti ka baya orang ti mati nya tajau.  Lebuh nguburka orang ti mati nya dia tajau ditumbakka setenggah muakka pala tauka muakka kaki dikena ngelai kubur, laban kalia Iban enda nemu nulis.  Ba pengujung ulit orang ti mati, dia kaban-belayan iya lalu ngambi manang diasuh belian ‘Serara’ Bungai’, lalu tajau digagaka pugu “Bungai”, tajau nya nyadika upah manang.

5.Tajau diguna maya Gawai.
Lebuh Iban nirika gawai ‘Sandau Hari’, lemambang mengap semalam-malam, lalu lebuh lemambang ngetu mengap dia tajau endur lemambang ngengkahka tungkat.  Nyadi lebuh orang nirika Gawai Burung ke empat kali dia tiang sanding iya lamba selangking lalu bebungkungka tajau.

6.Tajau dikena orang ngirup jalung enggau ngirup buluh.
Lebuh Iban nirika Gawai Antu, dia orang ti diasuh ngirup jalung enggau orang ti ngirup buluh beupahka tajau.

7.Tajau diguna dalam Adat Tusun-Tunggu Iban – Iban Customary Legal System
Nyadi bansa tajau ti dikena dalam Adat Tusun-Tunggu Iban – Iban Customary Lega System nya berengkah ari kebuk ti dikumbai Menukul, udah nya Tajau Jabir, Tajau Panding, Tajau Alas, Tajau Rusa, Tajau Menaga, Tajau Ningka.

8.Tajau lama endur nyimpan beram tuak.
Lebuh indu Iban tin gaga tuai dikena begawai,  suah beram disimpan dalam tajau lama. Kebuah ngena tajau lama laban ia manah sepuh lalu enda pantis  pansut resu kaus ai tuak.  Pia mega lebuh Iban deka nirika Gawai ti besai-besai lalu orang mayuh ngaga penganan, dia penanan disimpan dalam tajau awakka enda sebah.

ASAL TAJAU.
Asal penatai tajau nya ari menua China. 

ENDUR NGENGKAH TAJAU.
Tajau dirintaika ba bilik atas, awakka dikena ngemuntanka jaku sempama ti madahka ‘bilik  tau endur bepangka’.

PANTANG.
Tajau ti bisi utai ngarung enda tau enda dipiringka lebuh maya Iban bisi begawai.  Tajau Menaga enggi Penghulu Isa anak Geng enda tau enda dipiringka lebuh maya Gawai Dayak tauka lebuh pengerami bukai ti diatur ba rumahpanjai sida.  Tajau mesti ditudung, laban enti tajau ditejuka lengga-lengga, dia antu jai suah agi ‘Antu Buyu’tau diau dalam tajau.  Enti Antu Buyu bisi besarang dalam tajau, iya suah gasuh anakmit sakit.

Tajau dikena ngias bilik.
Iban ti bebelika tajau dikena ngias bilik kelimpah ari ka penabat dikena ngisi adat. Ku sempama jaku Iban ngading bilik orang ti nadai tajau enggau nadai reta-tengkira bukai ‘bilik tau endur bepangka’.  Diatu siku tuai Iban ti rindu ngembuan tajau nya Iya ti Dipedasaka Datuk Douglas Sulang.
Diatu di rapi’ nengeri Kuching bisi kilang tajau,  bala temuai ti datai ari menua bukai ti bisi nemuaika nengeri Kuching suah meli tajau tauka kebuk dibai sida pulai nyadika tanda sida udah datai nemuai ngagai menua Sarawak.  Tajau ti dibeli dia mega suah dibeli orang ngambika diberi nyadika buah jari lebuh nemuai ngagai pagan ti diau di menua bukai.

BANSA TAJAU.
a. Tajau Jabir                                                                                                                                    
b. Tajau Panding                                                                                                                             
c. Tajau Alas                                                                                                                                           
d. Tajau Rusa                                                                                                                                   
e. TajauMenaga                                                                                                                                           
f. Tajau Ningka                                                                                                                               
g. Tajau Ningka        
h. Tajau Ningka       
i. Tajau Guchi     
j. Tajau  Singaraja